H ανάδειξη των δημόσιων χώρων στα κοινά


Ας ξεκινήσουμε αναφέροντας ότι οι εξεγερμένοι στην Τουρκία προσκάλεσαν το Σαββατοκύριακο που διανύουμε σε κατάληψη, ”ανάκτηση” των πλατειών σε όλο τον κόσμο και μας ζήτησαν να τους πιστέψουμε ότι ο δημόσιος χώρος ανήκει σε όλους μας. Κλείνουν το κάλεσμα τους με την αναμφισβήτητη δήλωση “Τίποτα πλέον δεν θα είναι ίδιο”.


Πως θα μπορούσε να είναι εξάλλου? Η αποκρυσταλλωμένη κανονικότητα ρευστοποιείται όταν η κοινωνία σπάει τα δεσμά της θεσμισμένης ετερονομίας και στρέφεται προς την κατεύθυνση της αυτονομίας,όταν η πραγματικότητα καθορίζεται και αντιμετωπίζεται μέσω της συλλογικής βούλησης,δράσης και ευθύνης.

Αυτά είχαμε κατά νου και στον Ε.Κ.Χ. Σχολείο όταν σχεδόν προφητικά σκεφτήκαμε να οργανώσουμε ένα τριήμερο festival για την απελευθέρωση του “δημόσιου” χώρου σε μια πλατεία που αισθανόμαστε οικεία και θεωρούμε κομβική στον αστικό ιστό της Θεσσαλονίκης.

Ας θυμηθούμε ότι το ζήτημα των δημόσιων χώρων/πλατειών τέθηκε επί τάπητος το 2011 με τη χρήση των πλατειών από τους Αγανακτισμένους που αναπόφευκτα συγκεντρώθηκαν σε αυτούς τους χώρους, κεντρικούς,πολυσύχναστους,ποικιλόχρωμους .Το κρίσιμο σημείο είναι όμως ότι ο δημόσιος χώρος ανέδειξε τις δυνατότητες του μέσω των Αγανακτισμένων δρώντας καταλυτικά σε απρόσμενες συναντήσεις,φωτίζοντας ξεχασμένα ζητήματα,αναθερμαίνοντας το δημόσιο διάλογο, τονίζοντας την άρνηση προς το υπάρχον και κυοφορώντας ελπίδα και ιδέες για ένα ανείπωτο μέλλον. Ακολούθησε η Αραβική Άνοιξη με τις κατάμεστες και ματωμένες πλατείες της (Tahrir) και τώρα το πάρκο Gezi και η πλατεία Taksim.
Ποιος είναι όμως ο πραγματικά δημόσιος χώρος και υπάρχει σήμερα?

Φυσικά δεν εννοούμε τον υπαγόμενο σε κρατική νομοθεσία και επιτήρηση χώρο,που είναι όμως ο εν δυνάμει δημόσιος χώρος που διεκδικούμε. Πραγματικά δημόσιος είναι ο χώρος που αναδύεται ανάμεσα στα σώματα των συμμετεχόντων σε μια κοινή αναζήτηση για ελευθερία.. Μόνο μετά την εκφορά τους στο πεδίο γνωριμίας ,συνάντησης ,διαφωνίας, ζύμωσης ,αλληλεπίδρασης οι ιδέες ,θέσεις,οράματα και βλέψεις του κάθε συμμετέχοντα αξιολογούνται και αποκτούν ίσως υπόσταση και ισχύ ως κοινωνικές προτάσεις. Μόνο μέσα από τα βλέμματα των άλλων υποκειμένων καθρεφτίζονται και νοηματοδοτούνται ή απονοηματοδοτούνται οι προσωπικές αξίες, ιδεολογίες και φαντασιώσεις · μόνο μετά τη βάπτιση στο συλλογικό είναι δυνατόν να αναστοχαστούμε την κοινωνία και να την δομήσουμε, μορφοποιήσουμε με συλλογική δράση και ευθύνη. Ο χώρος της πολυσυλλεκτικής συλλογικής δημιουργικότητας και δράσης,των ριζοσπαστικών ελευθεριακών διαθέσεων και των αμεσοδημοκρατικών πρακτικών, του αναστοχασμού και της αυτοθέσμισης χωρίς όρια και αρχές
.
Αυτός ο χαρακτήρας της δράσης δεν είναι πάντα συνειδητός. Σε συνθήκες ακραίας καταστολής , καθημερινής καταπίεσης και συσσωρευμένης οργής και συγκλονιστικής συνειδητοποίησης της κατάλυσης του κοινωνικού συμβολαίου,της υπόρρητης συμφωνίας με τους από τα πάνω, η κοινωνία επιστρέφει αυτόματα στο δημόσιο χώρο για την δημιουργία μιας νέας συνθήκης,συμφωνίας. Στον χώρο που δεν ευδοκιμούν απόλυτες και κλειστές ιδεολογίες και θεωρίες γιατί όπως είπε ο Καστοριάδης “Η αναγκαστικά διπλή αυταπάτη της κλειστής θεωρίας είναι ότι ο κόσμος έχει γίνει από πάντα και ότι η σκέψη μπορεί να τον συλλάβει .Η κεντρική ιδέα της επανάστασης είναι ότι η ανθρωπότητα έχει μπροστά της ένα πραγματικό μέλλον και ότι αυτό το μέλλον δεν πρέπει μόνο να το σκεφθούμε, αλλά και να το φτιάξουμε”.

Ποια είναι η απόσταση από τον εν δυνάμει δημόσιο χώρο ως τον πραγματικά δημόσιο χώρο??

Ο εν δυνάμει δημόσιος χώρος στο παρόν είναι ανυπεράσπιστος προς την παρέμβαση
ιδιωτικών συμφερόντων. Ένας κοινοτικός χώρος μπορεί εν μία νυκτί να ιδιωτικοποιηθεί χωρίς την συγκατάθεση της κοινότητας και να εμπορευματοποιηθεί. Επιπλέον, δρώντες στο δημόσιο χώρο μπορούν να απομακρυνθούν ανά πάσα στιγμή από σώματα ασφαλείας εξωτερικά προς την κοινότητα που ελέγχουν και επιβάλλουν την κρατική νομοθεσία. Ένα ακόμη ενδιαφέρον και παράδοξο σημείο είναι η ιδεολογία της ιδιώτευσης που καταργεί το δημόσιο χαρακτήρα των χώρων. Όλοι δρουν σαν να ήταν μόνοι τους, διαιρούν τον δημόσιο χώρο σε πολλές ιδιωτικές σφαίρες. Η εγγύτητα μεταξύ των υποκειμένων φοβίζει , το βλέμμα,η αναγνώριση θεωρούνται εισβολή στον ατομικό χώρο και προσβολή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της αντίληψης που καλλιεργείται για το δημόσιο χώρο είναι τα δύο κοινώς αποδεκτά θεωρήματα: “Ο δημόσιος χώρος ανήκει σε όλους”, και “Δεν είναι δικό σου το μέρος εδώ, είναι δημόσιος χώρος!”. Συνδυασμός των δύο είναι ότι “ο δημόσιος χώρος ανήκει σε όλους αλλά δεν είναι δικός σου”. Έτσι δημιουργείται το κενό για να αξιοποιηθεί αυθαίρετα από άλλους, αφού δεν εμφανίζεται πουθενά η δυνατότητα να συγκεντρωθούν οι ανθρωποι που τον χρησιμοποιούν και μαζί να τον διαχειριστούν με κοινή απόφαση και ευθύνη.

Μια τέτοια προσπάθεια επανοικειοποίησης των χώρων της πόλης αποτελούν και οι ελεύθεροι κοινωνικοί χώροι ως πειραματικές κοινότητες συλλογικής αυτοθέσμισης/αυτοδιαχείρισης αλλά και παρέμβασης στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό πεδίο της πόλης. Από αυτή την οπτική είναι έκδηλη η αναγκαιότητα της εισαγωγής μιας νέας πρότασης για την μελλοντική συλλογική διαχείριση της πλατείας της Ροτόντας με τους όρους που προαναφέρθηκαν και της γενικότερης επανανοηματοδότησης των δημόσιων χώρων.

Σε αυτήν την προνομιακή συγκυρία λοιπόν μας δίνεται η ευκαιρία να αναστοχαστούμε το δημόσιο χώρο εδώ,να συνειδητοποιήσουμε και να επικοινωνήσουμε ότι ανήκει σε όλους και να επαναφέρουμε τη συλλογική του φύση,να συγκεντρώσουμε και να αρθρώσουμε δημόσια τις αρνήσεις μας και να δημιουργήσουμε το μέλλον έχοντας επίγνωση της δύναμης μας,να δείξουμε αλληλεγγύη με αυτούς που αγωνίζονται ανά τον κόσμο.

Το μήνυμα λοιπόν ότι τίποτα πλέον δεν θα είναι ίδιο είναι σίγουρο άλλα και προφανές. Το διακύβευμα είναι αν στην Τουρκία αλλά και παντού θα καταφέρουμε να διαμορφώσουμε τη νέα κατάσταση συλλογικά και με επίγνωση της δυνατότητας μας για αυτονομία.